جوکر، یکی از مشهورترین و البته شاید ترسناکترین شخصیتهای شرور در تاریخ کتابهای کمیک است و حالا با گذر دههها توانسته جایگاه ویژهای در سینما نیز بهدست آورد. او فراتر از یک شخصیت شرور ساده است و به عنوان نمادی از هرج و مرج و آشوب شناخته میشود. شخصیت جوکر پیچیدگی بسیاری دارد و فلسفهای که اغلب پشت رفتارش وجود دارد، باعث شده تا محبوبیت بسیاری زیادی میان مردم و حتی منتقدان پیدا کند.
از اولین حضور جوکر در کمیک بوکهای بتمن تا حضور در فیلمهایی بهیادماندنی با ایفای نقش بازیگران مختلف در پرده سینما، او را بهعنوان یک آنتاگونیست بینظیر تبدیل کرده است که تنها هدف او مبارزه با قهرمان داستان نیست و اغلب نظم جامعه را هدف قرار میدهد. اما دقیقا چرا جوکر به یکی از ماندگارترین آنتاگونیستهای سینما تبدیل شد؟
بهتر است بخوانید: معرفی شخصیت جوکر و بهترین نسخههای آن در سینما و کمیک
آشوب طلبی
در قلب شخصیت جوکر، تجسمی کامل از هرج و مرج نهفته است. برخلاف اکثر آنتاگونیستها که معمولاً اهداف مشخصی مانند قدرت، ثروت یا انتقام دارند، جوکر تنها به دنبال ایجاد بینظمی و آشوب است. یکی از مشهورترین دیالوگهای او در فیلم شوالیه تاریکی، این روحیه هرج و مرجطلبانه او را بهخوبی توصیف میکند: “بعضی مردها فقط میخوان دنیا رو تو آتیش ببینن” در اینجا مسلماً میل باطنی خودش در به آتش کشیدن دنیا را بیان میکند. انگیزههای او نامشخص هستند این موضوع او را حتی ترسناکتر هم میکند.
با جوکر نمیتوان مذاکره کرد یا حرکت بعدیاش را پیشبینی کرد. جوکر از غیر قابل پیشبینی بودن و تخریب لذت میبرد و قهرمانان را با شرارتی عمیقتر از هرآنچه که تاکنون دیدهاند روبرو میکند.
شخصیت جوکر میتواند هر کسی را از کنترل خارج کند. بتمن که با محدودیتهای اخلاقی سختگیرانهاش نماینده نظم و عدالت است، در مقابل جوکری که هر چیزی را به سخره میگیرد باید رویکردی متفاوت داشته باشد. این تضاد عمیق بین نظم و بینظمی، یکی دیگر از دلایل اهمیت شخصیت جوکر در سینما است که مخاطبان را شیفته شخصیت خود میکند. او باعث میشود که ما به ساختارهای اجتماعی و اخلاقی خودمان بیندیشیم.
بازیگران ماندگار
تاکنون چندین بازیگر به ایفای نقش جوکر پرداختهاند و هر یک لایههای جدیدی به این شخصیت اضافه کردهاند. برجستهترین این بازیگران جک نیکلسون، هیث لجر و واکین فینیکس هستند که هرکدام نقشی بهیادماندنی ایفا کردهاند. جک نیکلسون در فیلم بتمن سال 1989 نسخه جالبی از شخصیت جوکر را به تصویر کشید. جوکر او برداشت کاملی از نسخه کمیکبوکی او بود. نقشآفرینی نیکلسون ماندگار شد و استانداردی بالا برای بازیگران آینده جوکر تعیین کرد.
با وجود موفقیت نیکلسون، آنچه که واقعاً شخصیت جوکر در تاریخ سینما ماندگار کرد نقشآفرینی هیث لجر در شوالیه تاریکی کریستوفر نولان بود. جوکر لجر یک دیوانه و آشوبطلب و البته تقریباً رئال بود که نمادی واضح ازهرج و مرج بود. فلسفه تاریک و شوخطبعی خاص او، این شخصیت را به یکی از پیچیدهترین و عمیقترین شخصیتهای شرور تاریخ سینما تبدیل کرد. اگرچه که متاسفانه هیث لجر خیلی زود از دنیا رفت، اما او پس از مرگش برنده جایزه اسکار شد و میراث ماندگاری از خود به جای گذاشت.
واکین فینیکس نیز در فیلم جوکر سال 2019 رویکردی کاملاً متفاوت از شخصیت جوکر را به نمایش گذاشت که تاکنون ندیده بودیم. این فیلم بر ریشههای شخصیت جوکر تمرکز داشت که حتی در کمیک بوکها هم هیچوقت مشخص نشده بود. جوکر فینیکس چندان یک ابرشرور نبود بلکه او فردی عادی در یک داستان تراژدی بود که از سوی جامعه نادیده گرفته شده و از بیماریهای روانی رنج میبرد. این نسخه از جوکر نشان دهنده عواقب جامعهای است که به این شکل برخی از مردم را منزوی میکند.
نماد هرج و مرد
یک بار دیگر هم در پاسخ به سوال چرا جوکر به یکی از ماندگارترین آنتاگونیستهای سینما تبدیل شد از هرج و مرج گفتیم. شاید اگر هرج و مرج و بینظمی نبود شخصیت جوکر هم به این اندازه تاثیرگذار نمیشد. او قوانین و اصول اخلاقی مختلف اجتماع را یک شوخی میبیند و میتواند برای تمسخر آنها آدم بکشد.
در شوالیه تاریکی، فلسفه آنارشیستی جوکر کاملاً آشکار است. او موقعیتهایی برای مردم خلق میکند تا به اخلاقیات خود بیندیشند و شاید به یاد ماندنیترین آنها صحنهای باشد که دو کشتی میتوانستند یکدیگر را نابود کنند. هدف جوکر در این لحظات صرفاً نابودی و کشتار نیست بلکه او میخواهد ثابت کند که همه انسانها تنها یک قدم به تبدیل شدن به خودش فاصله دارند. اعتقاد او به اینکه انسانها ذاتاً خودخواه و بی رحم هستند، نگرش جهان بینی مخاطب را نیز به چالش میکشد.
جوکر و بتمن
یکی از جذابترین جنبههای جوکر، رابطهاش با بتمن است. رابطه آنها فراتر از یک دشمنی معمولی بین خیر و شر است. بتمن نماینده نظم عدالت است، در حالی که جوکر نماد آشوب، آنارشی و پیشبینیناپذیری است. این باعث میشود که نبرد آنها نه فقط یک درگیری فیزیکی، بلکه نبردی بر سر ایدئولوژیها باشد.
جوکر بارها بتمن را به چالش کشیده و همیشه ادعا میکند که آنها دو روی یک سکه هستند. او در شوالیه تاریکی، به بتمن میگوید: “تو من رو کامل میکنی.” این نشان میدهد که بتمن و جوکر به نوعی به هم وابسته هستند و هرکدام تعریفکننده دیگری است. محدودیتهای اخلاقی سختگیرانه بتمن دائماً توسط جوکر به چالش کشیده میشود چرا که او سعی دارد ثابت کند حتی عادلترین و منصفترین فرد هم میتواند به جنون کشیده شود.
این رابطه عمق بیشتری به هر دو شخصیت میبخشد. امتناع بتمن از کشتن جوکر، با وجود هرج و مرجی که او ایجاد میکند، نشاندهنده تعهد بیپایان او به اصول اخلاقیاش است. درعینحال، وسواس جوکر نسبت به بتمن نشان میدهد که او به شکستن اراده بتمن علاقه دارد. رابطه آنها بیشتر بهجای خوب در برابر بد درباره نظم در مقابل بینظمی است که یکی از جالبترین و ماندگارترین درگیریهای سینمایی را خلق میکند.
کمیک بوک
شخصیت جوکر نه تنها در سینما، بلکه در دنیای کتابهای کمیک نیز تأثیر شگرفی داشته است. او یکی از قدیمیترین و ماندگارترین دشمنان بتمن در دنیای دیسی است. از اولین حضور جوکر در کمیکهای بتمن تا به امروز همچنان یکی از پرطرفدارترین شخصیتهای شرور در دنیای کمیکها باقی مانده است. کمیکهایی مانند جوک کشنده و دیوانگی او را بهعنوان یکی از خطرناکترین و پیچیدهترین شخصیتهای دنیای کمیک به تصویر کشیدهاند.
درواقع نمیتوان از موفقیت شخصیت جوکر در سینما گفت بدن آنکه موفقیتش در صنعت کمیک بوک را نادیده بگیریم. پس از موفقیت جوکر در کمیک بوکها بود که او به سینما نیز راه یافت و به همین واسطه، خیلی بیشتر و بهتر به مردم سراسر جهان معرفی شد.
فلسفه وجودی جوکر
یکی از جنبههای ماندگار و جذاب شخصیت جوکر، فلسفه او درباره زندگی و جهان است. جوکر بهعنوان یک نیهیلیست، به این باور رسیده که زندگی فاقد معنا و ارزش است. او هیچ اعتقادی به نظم و قانون ندارد و معتقد است که همه چیز تنها یک شوخی است. فلسفه او درباره بیمعنایی جهان و ناکارآمدی سیستمهای اجتماعی، باعث میشود که اقدامات او تنها و تنها بهخاطر ایجاد هرج و مرج و بینظمی باشد.
همانطور که بالاتر هم گفیتم این فلسفه در فیلم شوالیه تاریکی بهوضوح قابل مشاهده است. جوکر در این فیلم سعی میکند ثابت کند که انسانها بهطور ذاتی شرور هستند و تنها در شرایط بحرانی میتوانند به تاریکترین جنبههای خود روی آورند. این باور او درباره انسانیت، باعث میشود که او همواره در تلاش باشد که بتمن و گاهی اوقات حتی مردم عادی را به چالشهایی بسیار سنگین بکشد و ثابت کند که نظم و عدالت تنها توهمی ناپایدار است.
تأثیر فرهنگی و اجتماعی جوکر
جوکر تنها یک شخصیت سینمایی یا حتی کمیک بوکی نیست؛ او حالا به یک نماد فرهنگی تبدیل شده که تأثیری عمیق بر جامعه و روانشناسی مخاطبان گذاشته است. با هر باری که جوکر بر روی پرده سینما ظاهر شده است، موجی از بحثها پیرامون مفهوم عدالت، اخلاقیات و روانشناسی جامعه به وجود آمده است. برخی منتقدان جوکر را نماینده نارضایتیهای اجتماعی و اقتصادی در جهان معاصر میدانند. او نمایانگر فردی است که از سوی جامعه طرد شده و به خاطر نابرابریها و بیعدالتیها به آشوب و جنون روی آورده است. این جنبه از شخصیت جوکر، او را به نمادی اعتراضی در برابر توهم نظم موجود تبدیل کرده است.
حتما بخوانید: 10 مورد از محبوبترین سریالهای تاریخ؛ سریالهای خاطرهانگیز!
در این مورد نسخه فیلم جوکر 2019 بهتر از همه عمل کرده و بیشتر به شرایط اجتماعی شخصیت جوکر پرداخته است. این فیلم حتی باعث شده که بسیاری از مردم با او همدردی کنند و او را نمادی از مردم آسیب دیده عادی ببینند. این نشان میدهد که چطور جوکر فراتر از شخصیتی خیالی شده و حالا بازتابی از جامعه مدرن شده است.
جمع بندی
همانطور که میبینید پاسخ به چرا جوکر به یکی از ماندگارترین آنتاگونیستهای سینما تبدیل شد ساده نیست. درواقع شاید حتی پاسخ مشخصی هم وجود نداشته باشد چرا که تاکنون نسخههای مختلفی از جوکر وجود داشتهاند و هرکدام بخشی از این ماندگاری را کامل کردهاند. در مجموع میتوان محبوبیت و ماندگاری جوکر را در شخصیت پردازی و البته فلسفه وجودیاش دانست که او را به شخصیتی نمادین تبدیل کردهاند. شخصیتی که از نمیرود و احتمالاً در سالهای آینده باز هم شاهد بازیگرانی دیگر خواهیم بود که با نگاه متفاوت خودشان لایهای جدیدتر به شخصیت جوکر اضافه خواهند کرد.