دانستن درباره ساعت و تاریخچه ساعت به این ربط ندارد که علاقه‌مند به ساعت هستید یا نه؛ خیلی‌ها هستند که نه تنها علاقه‌مند به ساعت نیستند، بلکه انداختن ساعت مچی یا خریدن ساعت‌های خاص برای دیوار خانه‌شان برایشان جذاب نیست، ولی همین افراد هم از دانستن اطلاعاتی درباره ساعت‌ها و مخصوصا داستان ساخته‌شدن این وسایل اعجاب انگیز شگفت زده می‌شوند. قرار است سفری درون زمان داشته باشیم و درباره نگه‌دارندگان زمان یاد بگیریم.

اندازه‌گیری زمان در دوران باستان

شاید بتوان آسمان را اولین ساعت طبیعی دانست. از خورشید و ماه که روز را به دو قسمت شب و روز تقسیم می‌کنند گرفته تا ستارگان و اجرام آسمانی. قدیمی‌ترین روش‌های زمان سنجی هم به مصر باستان باز می‌گردد. اولین روش برای تشخیص زمان روز، ساعت آفتابی بود. به طور کلی زمان اختراع ساعت آفتابی مشخص نیست اما مطمئناً در مصر باستان و عراق باستان از آن استفاده می شد. در کتاب‌هایی مثل عهد عتیق نیز به آنها اشاره شده است. سایر تمدن‌های باستانی مانند یونانی‌ها و رومی‌ها نیز از ساعت آفتابی استفاده می کردند. با گذشت زمان ساعت‌های آفتابی به تدریج دقیق‌تر شدند و جالب است بدانید که تا اوایل قرن نوزدهم روشی رایج برای تشخیص زمان باقی ماندند.

نمونه یک ساعت آفتابی قدیمی که از دوران باستان به جای مانده است.

از آن سو، در حدود 1400 قبل از میلاد مصریان ساعت آبی را اختراع کردند. ساعت‌هایی که از دو ظرف آب تشکیل شده بود که یکی از آنها بالاتر از دیگری بود. آب در طول یک لوله از ظرف بالاتر به پایین با سرعت ثابت جریان داشت. حلقه‌هایی در داخل ظرف پایینی مشخص شده بود و وقتی سطح آب به یک رسید به این معنی بود که یک ساعت دیگر گذشته است.

یکی دیگر از تمدن‌های پیشتاز در مسئله ساعت و زمان سنجی در طول تاریخچه ساعت، تمدن یونان است. شاید جالب باشد که بدانید، نمونه اولیه ساعت زنگ دار توسط یونانی ها در حدود 250 سال قبل از میلاد اختراع شد. یونانیان یک ساعت آبی به نام clepsydra ساختند که بر مبنای ارتفاع آب کار می‌کرد. کلپسیدراس‌ها مفیدتر از ساعت‌های آفتابی بودند – می‌توان از آن‌ها در داخل خانه، در طول شب و همچنین زمانی که آسمان ابری بود استفاده کرد – اگرچه دقیق نبودند. ساعت‌های آبی یونانی در حدود سال 325 قبل از میلاد دقیق‌تر شدند و با بهره‌مندی از صفحه‌ با عقربه تنظیم شدند و خواندن ساعت را دقیق‌تر و راحت‌تر می‌کردند.

روی کار آمدن ساعت‌های مدرن‌تر در قرون وسطی

با امپراتوری روم، دانش کهن زمان‌سنجی اعتبار خود را از دست داد. البته در قرون وسطی همچنان دانشمندان روی توسعه بیشتر ساعت‌های آفتابی و ساعت‌های آبی کار کردند، اما نیازهای جامعه مدرن‌تر، ابزارهای اندازه‌گیری زمان جدیدی نیاز داشت، از این رو ساعت‌های مدرن‌تر اختراع شدند. به عنوان مثال، ساعت شمعی که در حدود سال 900 پس از میلاد ساخته شد، به راحتی در دسترس بود. این ساعت نسبتا قابل اعتماد و مستقل از نور روز بود. شمع‌هایی با همان طول و به شکل‌های خاص با علامت‌هایی قرار می‌گرفتند که زمان سپری شده را هنگام سوختن نشان می‌دادند.

یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین ساعت‌ها در طول تاریخ، برج‌های ساعت بودند که در اروپا در قرون وسطی رونق گرفت.

به قرون وسطی که برسیم، وضعیت جالب‌تر می‌شود. قرون وسطی و قدرت گرفتن کلیسا را می‌توان دوران اوج‌گیری ساعت‌ها دانست. مهمترین شاخص زمان در قرون وسطی ناقوس‌های شهر و برج‌های کلیسا بود. به خوبی می‌توانیم تصور کنیم که صدای زنگ چگونه از بازگشایی بازار، وقت دادگاه و البته اوقات عبادت در صومعه‌ها یا در کلیساها خبر می‌دهد. اختراع گریز این امکان را به وجود آورد که این وقایع را، که برای زندگی قرون وسطی ضروری بود، در زمان مناسب اعلام کرد و با آن توسعه ساعت‌های چرخنده‌ای یا چرخی برای اولین بار در سال 1335 اتفاق افتاد.

کلیسا به حدی برای زمان‌سنجی مردم ارزش قائل شد! که دست به ساخت برج‌های ساعت زد. با ظهور برج‌های ساعت، عموم مردم بالاخره توانستند زمان را تشخیص دهند. البته تنها تعداد معدودی از پادشاهان و شهروندان ثروتمند صاحب ساعت خانگی بودند – عمدتاً هم ساعت‌های نجومی پیچیده که محبوب‌تر بودند. از قرن پانزدهم به بعد، ساعت‌سازی به عنوان یک حرفه و با صنف مشخص در اروپا تعریف شد.

توسعه ساعت‌ها در دنیای مدرن

دوران رنسانس در تاریخچه ساعت ها بسیار دوران مهمی است. از دوران رنسانس، ساعت‌ها به طور مداوم در حال توسعه بودند. احساس نیاز به اینکه ساعت‌ها نیاز به محفظه‌ای برای محافظت از آن در برابر کثیفی دارند، موجب شد ساعت‌‎سازی خود به صورت یک صنعت رو به رشد در زندگی مردم نقش ایفا کند و همچنین کم‌کم ساعت‌ها به لوازم جانبی و زینتی تبدیل شوند. با گسترش دانش مردم در ساخت ساعت، اندازه آن‌ها هم به مرور کوچک‌تر شد.

نیاز به کوچک‌تر شدن ساعت‌ها باعث شد ساعت‌سازی به یک تکنولوژی ظریف تبدیل شود.

با توسعه اولین ساعت های جیبی، رقابت بین‌المللی در میان ساعت‌سازان به وجود آمد که در تولید شاهکارهای فنی و هنری از یکدیگر پیشی گرفتند. حتی عقربه‌های دقیقه و ثانیه هم اکنون در ساعت‌ها تعبیه شده بود و اندازه گیری زمان را با دقت بیشتری ممکن می‌کرد.

از آن سو در آمریکا، ساعت‌سازی رخ دیگری گرفت و تاریخچه ساعت توانست دوران اوج دیگری را تجربه کند: از ابتدای قرن نوزدهم، تولید صنعتی ساعت‌های جیبی در آمریکا آغاز شد. ساعت تبدیل به یک کالای انبوه شد و در دسترس افراد بیشتری از طبقات مختلف اجتماعی قرار گرفت. تکنولوژی که مبتنی بر حرکت آونگ و پاندول شکل گرفت. در قرن شانزدهم، گالیله و نیوتن توانستند قوانین حرکت پاندول را توصیف کنند. ایده‌ای آن‌ها راهگشای افرادی مثل کریستیان هویگنس، دانشمند هلندی، شد. و نهایتا به ساعت‌‌های پاندولی. در این زمان هلند و انگلیس از مهم‌ترین قطب‌های ساعت‌سازی جهان به شمار می‌آمدند.

ساعت‌های آونگی نسل بعدی ساعت‌هایی بودند که مبتنی بر نوسان کار می‌کردند.

از طرفی از قرن هجدهم، ساعت‌ها دیگر تنها به عنوان اشیاء هنری مورد تقاضا نبودند. قدرت های استعماری هم به آن به چشم یک کالای تجاری برای تجارت خارجی و صادرات نگاه می‌کردند. خود این امر و نیاز به ساعت سنجی دقیق در دریا، موجب ساخت کرونومتر دریایی در سال 1759 شد.

ساعت‌های جیبی و دوران میانی تاریخچه ساعت

قرن هفدهم شاهد تغییر در مد ساعت‌های مردانه بود – از ساعت‌های دیوار و برج‌ها به ساعت‌های جیبی. ساعت‌های جیبی با ورود جلیقه‌ها به انگلستان در سال 1675 محبوبیت یافتند. از آنجایی که اکنون ساعت‌ها باید در جیب قرار می‌گرفتند، گرد و بدون لبه‌های تیز طراحی می‌شدند. در دهه 1800، شاهزاده آلبرت “زنجیره آلبرت” را معرفی کرد، یک زنجیر که به انتهای ساعت وصل می‌شد و جلوی گم شدن و افتادن آن را می‌گرفت. این کار ساعت جیبی را از طریق یک گیره به لباس بیرونی مردان محکم می‌‎کرد. در مورد مکانیسم زمان‌سنجی ساعت‌های جیبی قرن هفدهم چطور؟ این ساعت شبیه به ساعت‌های قرن سیزدهم بود. تمام این ساعت‌های اولیه با از کار افتادن فنر اصلی‌شان کند شدند. ساعت‌های جیبی در طول تاریخچه ساعت نقش خود را به خوبی بازی کردند.

ساعت‌های جیبی زمانی ساعت‌های پرمصرفی برای مردان بودند.

بعد از انقلاب صنعتی، ساعت‌ها عملا هدف تولید انبوه شدند. اولین قطب ساعت در جهان را می‌توان آلمان دانست که این خود ربط مستقیمی به مسئله انرژی داشت. می‌دانیم برای اینکه یک ساعت کار کند، به منبع انرژی نیاز دارد. از آنجایی که صنعتی شدن به توانایی برای ساخت منبع تغذیه منجر می‌شد، آلمان در این امر پیشگام بود. از سوی دیگر ایده استفاده از موتور الکتریکی برای به حرکت درآوردن عقربه‌های ساعت هم یک ایده بدیع بود.

جنگ‌جهانی اول و گسترش ساعت‌های مچی

اولین ساعت‌های مچی در اوایل قرن نوزدهم ساخته شدند. در نیروی دریایی، به طور کلی در ارتش، در میان هوانوردان و ورزشکاران، مزایای ساعت مچی به سرعت تشخیص داده شد. هنگامی که جان هاروود ساعت اتوماتیک را در سال 1923 اختراع کرد و شرکت رولکس اولین ساعت مچی ضد آب افسانه ای Oyster را به بازار عرضه کرد، اهمیت آن‌ها بیشتر از قبل نمایان شد. تا آن‌جا که در اوایل دهه 1930، دو سوم کل ساعت‌های فروخته شده ساعت‌های مچی بودند.

ساعت‌های مچی نسل بعدی ابزار اندازی‌گیری زمان شدند.

آیا می دانستید که ساعت‌های مچی تقریباً منحصراً توسط خانم‌ها استفاده می‌شد؟ و مردان تا اوایل قرن بیستم از ساعت‌های جیبی استفاده می‌کردند؟ مردان برای اولین بار در اواخر قرن نوزدهم شروع به استفاده از ساعت‌های مچی کردند. و این با کسانی که در ارتش بودند شروع شد. همانطور که گفته شد، مردان نظامی برای همگام‌سازی مانورها در طول جنگ به ساعت های‌مچی نیاز داشتند.

نقاط عطف دیگر در توسعه زمان‌سنجی مدرن، اختراع ساعت کوارتز در سال 1921 و ساعت اتمی بود که برای اولین بار در سال 1949 استفاده شد، که با دقت چشمگیر خود استانداردی برای زمان معیار جهانی را تعیین کرد. از دهه 1960، ساعت های رادیویی نیز از محبوبیت زیادی برخوردار شده اند.

جنگ جهانی تاثیر زیادی در گسترش ساعت‌های مچی داشت.

جنگ جهانی اول تأثیر فوق العاده ای بر محبوبیت ساعت های مردانه (ساعت های مچی) داشت. سربازان آمریکایی وقتی متوجه شدند که همتایان اروپایی آنها از ساعت‌های مچی برای هماهنگی زمان استفاده می‌کنند شگفت زده شدند. تاکتیک نظامی معروف به رگبار توپخانه خزنده خواستار هماهنگی به موقع بین توپچی های توپخانه و پیاده نظام بود. و این با ساعت های کم دقت امکان پذیر نبود.

به زودی، شرکت های ساعت سازی شروع به استفاده از کوره های فلزی ضخیم روی صفحه های شیشه ای کردند تا ساعت های مردانه را ضد جنگ کنند. در طول اکسپدیشن پانچو ویلا، تقریباً هر فروشگاهی در منطقه ال پاسو، ساعت‌های سنگر مردانه را تامین می‌کرد. در سال 1917، با صدور ساعت توسط ارتش بریتانیا برای سربازان، ساعت‌های مچی به بخشی رسمی از لباس سربازان تبدیل شدند.

ساعت‌های باتری‌ای یا الکتریکی، نقطه اوج تاریخچه ساعت

ساعت های الکتریکی یا باتری‌ای در دهه 1950 وارد صحنه شدند. چرخ تعادل در این ساعت‌ها با نیروی حاصل از باتری کار می‌کرد. از سوی دیگر هم در برخی از ساعت‌های الکتریکی، چرخ تعادل توسط یک چنگال تنظیم دقیق و از جنس فولاد کار می‌کرد، که توسط یک میدان الکترومغناطیسی حاصل از یک مدار نوسانگر ترانزیستوری به حرکت در می‌آمد، تغذیه می‌شد. توجه داشته باشید که عقربه‌های این ساعت‌ها همچنان به صورت مکانیکی توسط چرخ‌دنده‌های مکانیکی به حرکت در می‌آمدند. به زودی، ساعت‌های مکانیکی دارای مکانیزم‌های خود القا و محورهای تعادل ضد‌ضربه شدند.

ساعت‌های کوارتز، اوج دیگری بر حکمرانی ساعت‌ها

پروژه با کد 59A منجر به تولید ساعت مچی کوارتز شد. ساعت مچی کوارتز در طول بازی‌های المپیک تابستانی 1964 توکیو مورد استفاده قرار گرفت. در کریسمس سال 1969، اولین ساعت کوارتز به فروشگاه‌ها راه یافت. این نوع ساعت در آن سال‌ها، تا حد زیادی، دقیق‌ترین ساعت مچی جهان به شمار می‌رفت. ژاپن، ایالات متحده و سوئیس به فناوری ساخت ساعت کوارتز کمک کردند. از آنجایی که حق ثبت اختراع خاصی وجود نداشت، ساعت‌سازان بیشتری وارد عمل شدند و تولید تجاری ساعت‌های کوارتز را آغاز کردند و در نتیجه به سلطه ساعت‌های مچی مکانیکی پایان دادند.

ساعت‌های کوراتز به نوعی، مادر ساعت‌های امروزی هستند.

ساعت کوارتز به جای چرخ تعادل از یک تشدیدگر کریستال کوارتز استفاده می‌کرد. و برخلاف پیشینیان، ساعت کوارتز از شمارنده های دیجیتال استفاده می‌کرد. به لطف ضریب Q بالای تشدیدگر و ضریب دمای پایین کوارتز، ساعت‌های کوارتز دقت بهتری نسبت به بهترین ساعت‌های مکانیکی داشتند. از آنجایی که تقریباً هیچ قطعه متحرکی در ساعت‌های کوارتز وجود نداشت، این ساعت‌ها برای مقاومت در برابر ضربه‌ها مجهزتر بودند و نیاز به تعمیر و نگهداری کمتری داشتند. اولین ساعت الکترونیکی دیجیتال با نمایشگر LED در سال 1970 وارد بازار شد.

چهار سال بعد، جهان شاهد اولین ساعت مچی بود که دارای گواهینامه کرنومتر دریایی بود. دقت این ساعت 12 ثانیه در سال بود. به دلیل فرکانس های پایین، ساعت های نسل اول از دقت پایینی برخوردار بودند. با استفاده از منطق CMOS و LCD، ساعت های نسل دوم نه تنها عمر باتری بالاتری داشتند، بلکه دقت 5 تا 10 ثانیه در ماه را نیز داشتند. در اواخر قرن بیستم، ساعت‌های کوارتز تقریباً جایگزین ساعت‌های مکانیکی شدند.

جمع بندی

یک سوال مهم این است که در آینده چه انتظاری از صنعت ساعت داریم؟ برخی گفته‌اند که پیش‌بینی می‌کنند ساعت های مچی منسوخ شوند. اما این چیزی است که ما از زمان ظهور تلفن‌همراه شخصی نشنیده‌ایم. همیشه جمعیت فزاینده ای از عاشقان ساعت وجود خواهد داشت. ساعت‌ها چه به دلیل وسواس در عملکرد درونی و مکانیک مبتکرانه یک ساعت مچی باشد، چه جذابیت زیبایی‌شناسی و حس روی مچ دست، ساعت‌ها اینجا هستند. البته نمی‌توان پیشرفت‌های بایوتکنولوژی و پیشتازانی همچون شرکت‌های فناوری مدرن را برای کارگذاری تراشه‌های مختلف در انسان نادید گرفت. باید ببینیم زمان برای زمان‌سنج‌ها چه سرنوشتی تعیین می‌کند. همچنین اگر به دیدن ساعت‌های مختلف در طول زمان علاقه‌مند هستید، بیشتر ساعت‌های تزئینی، به موزه زمان تهران سفر کنید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *